Στις προηγμένες χώρες του Δυτικού Κόσμου έχει επικρατήσει ο θεσμός του Εξειδικευμένου Χειρουργού σε όλες σχεδόν τις χειρουργικές ειδικότητες. Ο χειρουργός, αφού ολοκληρώσει τα έτη της ειδικότητας, ακολουθεί ένα επίσημο πρόγραμμα Χειρουργικής Εξειδίκευσης.
Το πρόγραμμα έχει συνήθη διάρκεια ένα με δύο έτη, και λαμβάνει χώρα σε ένα Νοσοκομείο υψηλής βαθμίδας (συνήθως τριτοβάθμιο). Επιβλέπεται από έμπειρους ιατρούς-μέντορες εγνωσμένης χειρουργικής και ακαδημαϊκής αξίας, οι οποίοι μεταφέρουν με αυτό τον τρόπο την εμπειρία τους στις επόμενες γενιές χειρουργών.
Κατά τη διάρκεια του προγράμματος ο χειρουργός επικεντρώνεται σε ένα μόνο αντικείμενο της ειδικότητας, τόσο σε πρακτικό όσο και σε θεωρητικό επίπεδο. Στην Ορθοπαιδική αυτό συνήθως μεταφράζεται σε ενασχόληση με την παθολογία μίας μόνο άρθρωσης σε όλο το εύρος της (π.χ. Αρθροσκοπική και Επανορθωτική Χειρουργική του Γόνατος), ή με παρόμοιες χειρουργικές τεχνικές σε σχετιζόμενες αρθρώσεις (π.χ. Επανορθωτική Χειρουργική του Ισχίου και του Γόνατος).
Ο χειρουργός συμμετέχει σε και πραγματοποιεί ο ίδιος σημαντικό αριθμό χειρουργικών επεμβάσεων. Εξετάζει μεγάλο όγκο ασθενών με συγκεκριμένη παθολογία και μαθαίνει να διαμορφώνει εξατομικευμένα προγράμματα αντιμετώπισης. Λαμβάνει μέρος σε συζητήσεις του τμήματος για περίπλοκα και επιπλεγμένα περιστατικά. Παρακολουθεί τα επιστημονικά δρώμενα στο αντικείμενο της εξειδίκευσης, ενώ αναμένεται και από τον ίδιο να ασχοληθεί με την επιστημονική έρευνα στο διάστημα αυτό. Ως εκ τούτου, στο τέλος του προγράμματος ο χειρουργός έχει υψηλή τεχνική και θεωρητική κατάρτιση στο αντικείμενο της εξειδίκευσής του.
Η ελευθερία κινήσεων που έχει ο χειρουργός κατά τη διάρκεια του προγράμματος εξειδίκευσης εξαρτάται από τους νομικούς περιορισμούς της χώρας διεξαγωγής, και το καθεστώς χρηματοδότησης του νοσηλευτικού ιδρύματος στο οποίο διεξάγεται το πρόγραμμα (ιδιωτικό ή δημόσιο). Για παράδειγμα, στις ΗΠΑ ισχύει η απαραίτητη προϋπόθεση ο χειρουργός να έχει επιτύχει στις απαιτητικές εξετάσεις για την άδεια άσκησης ιατρικού επαγγέλματος προκειμένου να του επιτραπεί να εκτελέσει ο ίδιος χειρουργικές επεμβάσεις. Στο Ηνωμένο Βασίλειο και στις χώρες της Ε.Ε. η Ελληνική άδεια άσκησης ιατρικού επαγγέλματος αναγνωρίζεται ως ισότιμη στα πλαίσια των συμφωνιών της Ε.Ε., και ιδιαίτερα στο δημόσιο σύστημα υγείας ο εξειδικευόμενος χειρουργός ενθαρρύνεται να αναλάβει αυτόνομα τη διενέργεια χειρουργικών επεμβάσεων, προς αποσυμφόρηση της χειρουργικής λίστας αναμονής του Νοσοκομείου.
Μία εναλλακτική στη Χειρουργική Εξειδίκευση είναι τα προγράμματα Ερευνητικής Εξειδίκευσης (Research Fellowship), κατά τη διάρκεια των οποίων ο χειρουργός ασχολείται κατά βάση με ερευνητικά πρωτόκολλα, και συμμετέχει στα κλινικά δρώμενα του τμήματος ως βοηθός-παρατηρητής. Αν και όχι ιδιαίτερα εποικοδομητικές από την άποψη της εξέλιξης των χειρουργικών δεξιοτήτων, οι ερευνητικές εξειδικεύσεις έχουν την αξία τους στην ανάπτυξη του θεωρητικού υπόβαθρου του χειρουργού.
Στις χώρες που υποστηρίζουν το σύστημα της Χειρουργικής Εξειδίκευσης, δημιουργείται ως φυσικό επακόλουθο η έννοια του Χειρουργού Υψηλού Όγκου (High Volume Surgeon). Οι εξειδικευμένοι χειρουργοί προσλαμβάνονται σε θέσεις Επιμελητών με ειδικό αντικείμενο. Συνεχίζουν να ασχολούνται αποκλειστικά με το αντικείμενο της εξειδίκευσής τους, και καταλήγουν να εκτελούν έναν όλο και αυξανόμενο αριθμό χειρουργικών επεμβάσεων παρόμοιου τύπου και προοδευτικά υψηλότερης τεχνικής δυσκολίας. Περιορίζουν δηλαδή το εύρος και αυξάνουν το βάθος των χειρουργικών τους δεξιοτήτων.
Η επιστημονική έρευνα έχει αποδείξει πέρα από κάθε αμφιβολία ότι η συμμετοχή εξειδικευμένων Χειρουργών Υψηλού Όγκου σε ένα σύστημα υγείας βελτιώνει τα χειρουργικά αποτελέσματα και μειώνει τις επιπλοκές.
Στο σύστημα υγείας της χώρας μας δεν υπάρχει ακόμα απαίτηση για υποχρεωτική εξειδίκευση, και η επίτευξη επίσημης Χειρουργικής Εξειδίκευσης σε χώρα του εξωτερικού επαφίεται στο προσωπικό ενδιαφέρον και τις προσπάθειες του εκάστοτε χειρουργού.
